حق انتفاع چیست؟ارکان و شرایط عقد حق انتفاع

در این مطلب از وکیل سایت قصد داریم تا پاسخ این پرسش که حق انتفاع چیست بپردازیم و ارکان و شرایط عقد حق انتفاع و انواع آن را بررسی را کنیم. شما می توانید جهت مشاوره با وکیل ملکی با شماره های موجود در وب سایت تماس حاصل فرمایید.

عقد حق انتفاع یکی ازعقود معین پیش بینی شده در قانون مدنی است که عمده احکام و مقررات آن در قانون پیش بینی گردیده است. به موجب این عقد شخص به دیگری حق استفاده از مال خود را برای مدت مشخص یا نامشخص می دهد. بسته به مدت عقد اسامی مختلفی در قانون به این عقد اطلاق شده است. عقد حق انتفاع در مواردی زایل می شود از جمله انقضای مدت و …..

حق انتفاع چیست؟

انتفاع از نظر لغوی به معنی نفع بردن و بهره بردن می باشد. حق انتفاع از نظر لغوی یعنی حق بهره برداری از یک مال. مالک می تواند انواع تصرفات مادی و حقوقی را در مایملک خود بنماید مثلا ملک را به رایگان به دیگری واگذار کند با آن را به قیمت دلخواه بفروشد. حال اگر مالک به شخصی دیگر اجازه استفاده از ملک خود را بدهد بدون اینکه مال از مالکیت مالک خارج شود گفته می شود که برای شخص منتفع حق انتفاع ایجاد گردیده است. ماده ۴۰ قانون مدنی این حق را بدین شرح توصیف می کند: ” حق انتفاع عبارت است از حقی که به موجب آن شخصی می تواند از مالی که عین آن ملک دیگری است یا مالک خاصی ندارد ، استفاده کند “.

به عنوان مثال شخصی به دیگری می گوید به مدت ۳ ماه می توانی از میوه های باغ من استفاده کنی و طرف هم قبول می کند در این حالت برای منتفع مالکیتی بر میوه های باغ ایجاد نشده و وی فقط می تواند از میوه ها استفاده کند. عقد حق انتفاع مانند دیگر عفود بین دو نفر یعنی مالک و منتفع ایجاد می گردد.مطابق ماده ۴۷ قانون مدنی شرط صحت این عقد قبض مال موضوع انتفاع است یعنی مال باید توسط منتفع قبض شود و در اختیار وی قرار گیرد.

انواع حق انتفاع

انواع مختلفی از حق انتفاع در قانون مدنی پیش بینی گردیده است شامل عمری رقبی سکنی حبس مطلق و حبس موبد.

عمری

عمری حقی است به مدت عمر یک شخص که طرفین تعیین می کنند چه کسی باشد. مثلا شما از ماشین من به مدت عمر خودت حق استفاده داری یا به مدت عمر من. علت نام گذاری این حق طول مدت آن است که به میزان عمر شخص مورد نظر می باشد. ماده۴۱ قانون مدنی این حق را تشریح نموده: عمری حق انتفاعی است که به موجب عقدی از طرف مالک برای شخص به مدت عمر خود یا عمر منتفع و یا عمر شخص ثالثی برقرار شده باشد.

رقبی

رقبی حقی است که مدت مشخص دارد یعنی طرفین با هم توافق می کنند که منتفع تا چه مدت می تواند از مال موضوع انتفاع استفاده نماید. مثلا در عقد حق انتفاع قید می شود که منتفع به مدت ۱ سال حق استفاده دارد. ماده ۴۲ قانون مدنی در این باب بیان می دارد: رقبی حق انتفاعی است که از طرف مالک برای مدت معینی بر قرار می گردد.

سکنی

سکنی حقی است که از نوع سکونت در مسکن می باشد. در واقع در این نوع خاص از حق انتفاع مالک به متفع اجازه می دهد برای مدت مشخصی در منزل وی سکونت کند. ماده ۴۳ قانون مدنی بیان می دارد: اگر حق انتفاع عبارت از سکونت در مسکنی باشد سکنی یا حق سکنی نامیده می شود و این حق ممکن است به طریق عمری یا به طریق رقبی برقرار شود.

حبس مطلق

حبس مطلق حقیاست که برای منتفع ایجاد شده لکن مدت آن تعیین نگردیده است. ماده۴۴ قانون مدنی در این باب بیان داشته: در صورتی که مالک برای حق انتفاع مدتی معین نکرده باشد، حبس مطلق بوده و حق مزبور تا فوت مالک خواهد بود مگر اینکه مالک قبل از فوت خود رجوع کند.

حبس موبد

حبس موبد حقی است برای همیشه یعنی پس از فوت منتفع این حق به ورثه وی می رسد و پس از فوت ورثه به وراث ایشان و به همین ترتیب الی الابد وجود خواهد داشت نسل بعد از نسل.

شرایط عقد حق انتفاع

۱) این حق به موجب قراردادی ایجاد می شود و به آن عقد حق انتفاع می گویند.

۲) مال موضوع عقد باید به نحوی باشد که در اثر استفاده از بین نرود مثلا انتفاع از خوراکی ها ممکن نیست چون با استفاده از بین می رود ولی در خصوص ماشین ممکن است چون با استفاده از بین نمی رود.

۳) قبض مال شرط صحت عقد است. یعنی تا مال به منتفع تسلیم نشده باشد عقد محقق نمی گردد.

۴) عقد حق انتفاع ممکن است مجانی یا معوض باشد ولی حالت شایع و عرفی آن به صورت مجانی است.

۵) منتفع باید موجود باشد اما می توان برای نسل های آینده هم به تبع نسل موجود حق انتفاع ایجاد کرد.

موارد زوال عقد حق انتفاع

مواد ۴۰ تا ۵۴ قانون مدنی مهم ترین احکام عقد حق انتفاع را بیان نموده. این عقد در مواردی زابل می گردد از جمله :

۱) منقضی شدن مدت عقد در مواردی که مدت مشخص دارد. مثلا رقبی بوده به مدت یک سال و مدت تمام شده.

۲) از بین رفتن مالی که موضوع انتفاع بوده.

۳) مالک ملک را به منتفع واگذار کند یا منتفع حق خود را به مالک بدهد.

۴) طرفین با توافق یکدیگر عقد را بر هم بزنند.

البته ماده ۵۱ قانون مدنی فقط به دو مورد اشاره نموده و سایر موارد ناشی از استنباط حقوقدانان بر اساس قواعد عمومی قراردادهاست. ماده۵۱ بیان میدارد این عقد در موارد ذیل زایل می شود:

۱- در صورت انقضاء مدت.

۲- در صورت تلف شدن مالی که موضوع انتفاع است.